อดีตอาคารสถานีตำรวจกรุงปักกิ่ง ที่ถูกพัฒนาใหม่เพื่อเป็นอาคารอเนกประสงค์และพื้นที่ใช้งานของคนเมืองในรูปแบบสวนแนวตั้ง

TEXT: KARN PONKIRD
PHOTO: NATURE IMAGE EXCEPT AS NOTED

(For English, press here)

ในหลายปีที่ผ่านที่ผ่านมา จีนมีการพัฒนาทางด้านสถาปัตยกรรมและผังเมืองอย่างก้าวกระโดด ทั้งนี้เพราะการควบคุมและบังคับใช้ระเบียบมาตรการก่อสร้าง และจัดการผังเมืองให้ไปในทิศทางเดียวกัน เช่นเดียวกับ ‘แผนห้าปี ฉบับที่ 14 แห่งการพัฒนาเมือง’ ซึ่งหันกลับมามองการต่ออายุอาคารเก่า แทนที่จะถูกทุบทำลาย การเริ่มต้นพัฒนาจากสิ่งเดิม ดูจะเป็นหนทางที่ยั่งยืน และรักษาประวัติศาสตร์ของชุมชนไปพร้อมๆ กัน

เช่นเดียวกันกับโครงการพัฒนาอาคารสถานีตำรวจ ซึ่งตั้งอยู่ในย่านเมืองเก่าของเขตต้าชิง กรุงปักกิ่ง มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 1 ไร่ โดยอาคารแห่งนี้ มีเจ้าของใหม่คือกลุ่ม TMTpost ซึ่งเป็นแพลตฟอร์มสื่อสารวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งใหม่ มีความต้องการที่จะเปลี่ยนอาคารรูปทรงคล้ายตัว F แห่งนี้ให้กลายเป็นอาคารอเนกประสงค์ของ TMT เอง และในขณะเดียวกันก็แบ่งปันพื้นที่ส่วนต่างๆ ของโครงการแก่ชุมชน

Approach Design Studio โดยการนำของหัวหน้าทีมออกแบบ Ma Di ได้รับหน้าที่เข้ามาดูแลการรีโนเวทอาคารสถานีตำรวจแห่งนี้ใหม่ โดยก่อนหน้านี้ Ma และ Approach Design Studio ได้ออกแบบผลงานที่สร้างชื่ออย่าง Hangzhou Yunqi Town Exhibition Centre ทั้งเฟส 1 และ 2 โดยเป็นการออกแบบสถาปัตยกรรมที่นำพื้นที่การใช้งานของคนเมืองอย่างลานออกกำลังกาย สวนสาธารณะ หรือลานอเนกประสงค์ เข้ามาซ้อนทับกับองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมของอาคารอย่างผนังหรือพื้นที่หลังคา เป็นการตีความพื้นที่ทางสถาปัตยกรรมของโครงการ mixed-use โดยตั้งอยู่บนประโยชน์ของชาวเมือง

จุดเริ่มต้นในการออกแบบ TMT Folding Park ก็เช่นกัน ตัวอาคารสถานีตำรวจเดิมอยู่ในพื้นที่ซึ่งเป็นเหมือนหัวมุมถนน และปัจจุบันถูกล้อมรอบด้วยอาคารสำนักงาน Ma มองว่าสถานที่ซึ่งมีการใช้งานพลุกพล่านเช่นนี้ควรมีพื้นที่ซึ่งทำหน้าที่เสมือนสวนสาธารณะ เพื่อตอบสนองต่อทั้งพนักงานออฟฟิศโดยรอบ รวมถึงของ TMT เอง และกระจายสู่ชาวเมืองโดยรอบ Ma เคยพูดถึงนิยามของงานสถาปัตยกรรมในอุดมคติของ Ma จากงานประชุม TMTPOST2018 ว่าด้วยเรื่อง ‘Limited Architecture, Infinite Imagination’ ว่า ตัว Ma เองไม่ได้กำลังออกแบบบ้านหรืองานสถาปัตยกรรม แต่สิ่งที่กำลังทำคือการ ‘มองหา’ เพื่อหาจุดใดจุดหนึ่งของสถาปัตยกรรมที่แก้ปัญหาในชีวิตมนุษย์ได้ การออกแบบสถาปัตยกรรมเป็นสิ่งที่แน่นอนและวัดค่าได้ แต่รูปแบบการใช้งานที่เกิดขึ้นภายในสถาปัตยกรรมเป็นสิ่งที่ไม่สามารถระบุได้ หน้าที่ของสถาปนิกคือการออกแบบพื้นที่ซึ่งอำนวยความสะดวกให้เกิดพฤติกรรมต่างๆ อย่างสะดวกที่สุด และพื้นที่เหล่านั้นสามารถต่อยอดการใช้งานโดยผู้อยู่อาศัยได้เอง

ย้อนกลับมาซึ่งการออกแบบ TMT Folding Park Ma จึงออกแบบกลุ่มของโครงสร้างมาล้อมรอบอาคารสถานีตำรวจเดิม โดยโครงสร้างเหล่านี้ทำหน้าที่เป็นอาณาเขตให้กับอาคารสำนักงาน แต่ในขณะเดียวกัน โครงสร้างก็แตะลงบนพื้นที่อย่างนุ่มนวล และด้วยรูปลักษณ์ที่คล้ายกับนั่งร้านสำหรับก่อสร้าง ผู้คนจึงสามารถมอง ‘ทะลุ’ เข้าไปยังพื้นที่ภายในได้ และกลับกัน ผู้ใช้งานภายในก็สามารถมองกลับออกมาเห็นความเป็นไปของสภาพแวดล้อมโดยรอบได้เช่นกัน

การเกิดพื้นที่แนวตั้งเพิ่มขึ้นมาเช่นนี้ Ma มองว่าสามารถเกิดเป็นสวนสาธารณะได้ แต่เป็นสวนสาธารณะในรูปแบบที่ถูก ‘พับ’ ซึ่งเปลี่ยนจากการใช้งานในแนวระนาบเป็นการใช้งานในแนวตั้งแทน ทำให้เกิดลักษณะที่คลุมเครือของสถาปัตยกรรม ซึ่งมีความต่อเนื่องจากข้างใน-ข้างนอก เมื่ออยู่ใน ‘สวนพับ’ แห่งนี้ ก็ก่อให้เกิดความรู้สึกว่าถูกห่อหุ้มโดยโครงสร้างทางสถาปัตยกรรม แต่ในขณะเดียวกัน ผู้ใช้งานก็สามารถรับรู้ได้ถึงร่มเงา แสงแดด และอากาศบริสุทธิ์ Ma นิยามว่าโครงสร้างของสวนแห่งนี้ ทำให้ผู้ใช้งาน ได้รับทั้ง ‘ความรู้สึกของที่พักพิง’ และ ‘ความรู้สึกอิสระทางจิตวิญญาณ’ จากการที่ไม่ต้องอยู่ในกรอบผนังทึบของอาคารไปพร้อมกัน ซึ่งการมีอยู่ของสถาปัตยกรรมสวนพับเช่นนี้จะทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างคนและอาคารที่เรียบเฉยเย็นชา พร่าเลือนออกไป และการเปลี่ยนผ่านระหว่างพื้นที่สาธารณะกับอาคารนุ่มนวลมากขึ้น

ไอเดีย Limited Architecture, Infinite Imagination กลับมาให้เห็นอีกครั้ง กับการออกแบบพื้นที่ pocket ต่างๆของสวน สำหรับการต่อเติมตามจินตนาการของผู้ใช้งาน ไม่ว่าทั้งชิงช้า เปลญวน เก้าอี้ กระสอบทราย ก็ถูกนำมาเติมแต่งให้กับพื้นที่เพื่อกระตุ้นกิจกรรมที่หลากหลาย การมองว่าสวนเหล็กขนาดใหญ่แห่งนี้มีลักษณะเป็นเหมือนตัวต่อเลโก้ซึ่งสามารถถอด-เติม แนวคิดใหม่ๆได้ตลอดเวลา ก่อให้เกิดเป็นสวนสาธารณะที่สามารถเติบโตอย่างอิสระไปกับจินตนาการของผู้คน Ma มองว่าพลังงานที่จะกระตุ้นให้สวนสาธารณะกลายเป็นพื้นที่ยอดนิยมของคนในพื้นที่ก็คือกิจกรรมที่หมุนเวียนและเกิดการใช้งานอย่างหลากหลายในช่วงเวลาต่างๆ พื้นที่คอร์ทตรงกลางนอกจากจะเป็นลานจัดกิจกรรมอเนกประสงค์ของบริษัทแล้ว ยังเป็นสนามบาสเก็ตบอลแห่งเดียวในย่านนี้ จึงมีกิจกรรมสตรีทบาสเก็ตบอลเกิดขึ้นเสมอๆ ในขณะเดียวกัน พื้นที่แนวตั้งในส่วนระเบียงต่างๆ ก็กลายมาทำหน้าที่อัฒจันทร์สำหรับเหล่าวัยรุ่นที่คอยมารับชมกีฬาอย่างสนุกสนาน

พื้นที่ดาดฟ้าของอาคารสถานีตำรวจเดิม ถูกนำมาเชื่อมกับทางเดินของสวน ดาดฟ้าที่ไม่เคยถูกใช้งานถูกออกแบบให้กลายเป็นลานวิ่งออกกำลังกายขนาดย่อม และสนาม mini-golf สำหรับสันทนาการ ก้อนอาคารตรงกลางที่มีความต่างกันของระดับพื้นก็ถูกใช้ความแตกต่างนี้เองในการทำหน้าที่เป็นอัฒจันทร์กึ่งปิดล้อมสำหรับจัดกิจกรรมของชุมชน จัดเลี้ยงสังสรรค์ต่างๆ ไอเดียของพื้นที่เหล่านี้ซึ่งเราเคยเห็นมาแล้วในงาน Hangzhou Yunqi Town Exhibition Centre การผนวกพื้นที่สาธารณะเข้ากับสถาปัตยกรรมกลับมาในรูปแบบที่กระชับ และกะทัดรัดมากขึ้นใน TMT Folding Park Ma ยังออกแบบผิวอาคารเดิมทุกฝั่งที่หันเข้าหาสวนพับ ให้ถูกกรุด้วยกระจกเงา เพื่อทำให้อาคารกลืนหายไปกับบริบท อีกทั้งยังเป็นการสะท้อนกิจกรรมที่เกิดขึ้นภายในสวน ซึ่ง Ma นิยามว่าเป็น ‘การแสดงออก’ ของตัวอาคาร

เช่นเดียวกับภายในอาคาร แต่เดิมถูกแบ่งห้องยิบย่อยด้วยผนังทึบ ทำให้อาคารรู้สึกแคบและไม่เป็นมิตร สถาปนิกทำการจัดระเบียบใหม่ โดยให้โถงสัญจรส่วนกลางเชื่อมต่อกันด้วยบันไดไปสู่ทุกชั้น เกิดเป็นพื้นที่ให้ผู้ใช้งานได้พบปะพูดคุยกันระหว่างสัญจรจากชั้นล่าง-ชั้นบน การนำผนังและพื้นซึ่งแบ่งบางชั้นออก ทำให้เกิดทั้งห้องสมุดที่มีเพดานสูง และห้องประชุมอเนกประสงค์ที่ใช้ขั้นบันไดเป็นอัฒจันทร์ชั่วคราวในการนัดประชุมงานที่ไม่เป็นทางการ

TMT Folding Park มีพื้นที่ 1,844 ตร.ม. และเปิดใช้งานในปี 2019 โดยภายหลังในปี 2022 ได้รับรางวัลเหรียญทองในประเภทอาคารสาธารณะที่ให้ความสำคัญกับพื้นที่ซึ่งอำนวยความสะดวกแก่ชุมชน จาก Arcasia Awards ซึ่งจัดโดยสภาสถาปนิกแห่งเอเชีย ทำให้อาคารแห่งนี้ทำหน้าที่เป็นหมุดหมายสำคัญว่าการทำหน้าที่ของสถาปัตยกรรมไม่ได้จบแต่เพียงในกรอบของอาคาร รางวัลของการทำงานจากผู้ออกแบบรวมถึงหน่วยงานรัฐซึ่งหาจุดร่วมกันในการเปลี่ยนพื้นที่เชิงพาณิชย์ให้กลายเป็นพื้นที่สาธารณะเพื่อหล่อเลี้ยงผู้คนในพื้นที่ อาจพัฒนาเป็นวิธีคิดและแรงบันดาลใจสู่ผู้ใช้งานในการสำรวจศักยภาพของการฟื้นฟูสถาปัตยกรรมเก่าให้มีชีวิตชีวาต่อไป