พาชม ‘Rirkrit Tiravanija: A LOT OF PEOPLE’ นิทรรศการ retrospective ของ ฤกษ์ฤทธิ์ ตีระวนิช หรือที่หลายคนอาจคุ้นเคยในนาม ‘ศิลปินที่ทำผัดไทย’ ซึ่งจัดแสดงจนถึงวันที่ 4 มีนาคมนี้ที่ MoMA PS1 ในนิวยอร์ก

TEXT: TUNYAPORN HONGTONG
PHOTO CREDIT AS NOTED

(For English, press here)

เผลอแป๊บเดียว ‘งานผัดไทย’ หรือชื่อจริงๆ ว่า ‘untitled 1990 (pad thai)’ ที่ทำให้หลายคนรู้จัก ฤกษ์ฤทธิ์ ตีระวนิช ก็มีอายุ 34 ปีแล้ว จากวันนั้นจนถึงวันนี้ ไม่ใช่เรื่องแปลกอีกต่อไปที่เราจะเดินเข้าไปในแกลเลอรีแล้วเจอศิลปะแบบ interactive ที่ดึงผู้คนเข้ามามีส่วนร่วมและเป็นส่วนหนึ่งของผลงาน แล้วก็คงไม่มีอะไรน่าตกใจอีกเช่นกัน ถ้าในแกลเลอรีจะมีกิจกรรมอะไรทำนองเดียวกันกับที่ศิลปินทำผัดไทยแล้วเสิร์ฟให้ผู้ชม แต่แน่นอนว่าในยุค 90s นั้น มันเป็นเรื่องใหม่ ฤกษ์ฤทธิ์จึงได้รับสถานะศิลปินที่แหวกขนบเดิมๆ ของศิลปะ รวมทั้งได้รับนิยามว่า ‘ศิลปินที่ทำผัดไทย’ จากใครหลายคนที่เคยใช้เรียกเขาในช่วงเวลานั้น (และอาจยังเรียกอยู่จนถึงวันนี้)

untitled 1990 (pad thai) | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Marissa Alper

เมื่อตุลาคมที่ผ่านมา MoMA PS1 ได้เปิดตัว ‘Rirkrit Tiravanija: A LOT OF PEOPLE’ นิทรรศการ retrospective ครั้งแรกของฤกษ์ฤทธิ์ในสหรัฐอเมริกา และเป็นนิทรรศการที่จัดขึ้นแก่ฤกษ์ฤทธิ์ที่ใหญ่ที่สุดเท่าที่เคยจัดมา โดยชื่อ A LOT OF PEOPLE นั้น มาจากคำที่มักปรากฏอยู่ใน artwork label ของศิลปิน อย่าง ‘untitled 1990 (pad thai)’ ก็มี artwork label ในส่วนของวัสดุและเทคนิคเขียนว่า “Ingredients for pad Thai, utensils, electric woks and a lot of people” (ส่วนประกอบสำหรับทำผัดไทย, อุปกรณ์ครัว, กระทะไฟฟ้า และ ‘ผู้คนจำนวนมาก’) หรือใน ‘untitled 1993 (cafe deutschland)’ ก็เขียนว่า “Four chairs, one table, metal shelves, stacked books, mix media, Turkish cofee, and a lot of people” (เก้าอี้ 4 ตัว, โต๊ะ 1 ตัว, ชั้นเหล็ก, กองหนังสือ, สื่อผสม, กาแฟตุรกี และ ‘ผู้คนจำนวนมาก’) คำว่า ‘a lof of people’ จึงนับเป็นชื่อนิทรรศการที่บอกได้อย่างดีว่า ‘คน’ คือหัวใจหลักในศิลปะของฤกษ์ฤทธิ์และผลงานของเขาเน้นไปที่การมีประสบการณ์ร่วมกันของผู้ชม

untitled 1990 (pad thai) | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Kyle Knodell

untitled 1996 (rehearsal studio no. 6, open version) | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Kyle Knodell

untitled 1993 (café deutschland) | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Marissa Alper

แต่นอกเหนือจากสองผลงานข้างต้น และ ‘untitled 1996 (rehersal studio no.6, open version)’ ที่ให้ใครต่อใครเข้ามาเล่นดนตรีและบันทึกเสียง จะถือเป็นผลงานที่มี ‘a lot of people’ เป็นองค์ประกอบหลักแล้ว ในนิทรรศการครั้งนี้ที่รวบรวมผลงานกว่า 100 ชิ้นของฤกษ์ฤทธิ์ตลอด 40 ปีที่ผ่านมา ก็ยังมีผลงานอีกหลายชิ้นที่เป็นที่รู้จักในวงกว้างน้อยกว่า แต่ก็เป็นเรื่องราวของ ‘a lot of people’ เหมือนกัน รวมทั้งเป็นเรื่องราวของผู้คนในมุมของ ‘พลังมวลชน’ (people power)

(up against the wall motherfuckers) (2023) | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Kyle Knodell

untitled 2012 (Remember JK, Universal Futurological Question Mark U. F. O., Zócalo, México City) | Image courtesy kurimanzutto, Mexico City / New York. Photo: Michel Zabé & Omar Luis Olguín, 2012

เรากำลังพูดถึงผลงานอย่างเช่น ‘Demonstration Series’ (2001-present) และ ‘untitled 2015 (bangkok boogie woogie, no.2)’ โดยงานชิ้นแรกเป็นโปรเจ็กต์ที่เริ่มมาจาก ‘Demonstration Drawings’ ที่ฤกษ์ฤทธิ์ว่าจ้างให้ศิลปินในประเทศไทย (ส่วนมากเป็นลูกศิษย์ของเขา) นำภาพถ่ายของข่าวการประท้วงต่างๆ ในหนังสือพิมพ์ International Herald Tribune มาวาดขึ้นใหม่ โดยเขาต้องการให้ศิลปินที่มารวมตัวกันทุกวันๆ เพื่อวาดภาพจากหนังสือพิมพ์นั้น ได้อ่านข่าวที่เปลี่ยนไปในแต่ละวัน และพาตัวเองเข้าใกล้ภาพข่าวจากหน้าหนังสือพิมพ์ที่ไกลห่างเข้าไปทุกทีๆ ส่วน ‘untitled 2015 (bangkok boogie woogie, no.2)’ นั้น จัดวางประติมากรรมทองเหลืองรูปยางรถยนต์หลายชิ้นและวิดีโอที่เป็นภาพยางรถยนต์ชิ้นหนึ่งกำลังอยู่ในกองเพลิง ก็เป็นเหมือนการรำลึกถึงการประท้วงในกรุงเทพฯ เมื่อปี 2553 ที่จบลงด้วยการสลายการชุมนุมด้วยความรุนแรง

untitled 2015 (bangkok boogie woogie, no.2) | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Kyle Knodell

แต่ใครที่มีแผนจะไปนิวยอร์กและอยากเข้าไปสนุกกับการมีส่วนร่วมกับงานศิลปะของฤกษ์ฤทธิ์ที่ MoMA PS1 ก็ไม่ต้องตกใจไป แน่นอนว่าผลงานอย่าง pad thai ยังคงมีอยู่ แต่คราวนี้ฤกษ์ฤทธิ์จะไม่ได้เป็นคนมาทำผัดไทยให้เรากิน เพราะเขาปรับไดเรกชันของผลงานให้มาอยู่ในรูปแบบคล้ายละครเวที  คือ เกิดขึ้นบนเวทีเตี้ยๆ และมีนักศึกษาของเขาจาก Columbia University เป็นผู้ ‘แสดง’ (คือทำผัดไทยเสิร์ฟ ชงกาแฟ ฯลฯ) ที่เหมือนกับละครเวทีอีกอย่างก็คือ ผลงานระดับตำนานที่เลือกมา 5 ชิ้นนี้ จะจัดแสดงขึ้นทุกวันศุกร์และเสาร์ โดยแต่ละชิ้นจะแสดงนานราวหนึ่งเดือน และลำดับการแสดงก่อนหลังก็จะเรียงตามลำดับเวลาจริงที่ชิ้นงานเหล่านั้นเคยถูกจัดแสดงบนเส้นทางศิลปินของฤกษ์ฤทธิ์ เริ่มจาก ‘untitled 1990 (pad thai)’ ไปจนถึง ‘untitled 2011 (t-shirt, no t-shirt)’ ที่ให้ผู้ชมได้มาสกรีนเสื้อยืดเป็นข้อความที่ศิลปินคิดขึ้น

untitled 2011 (t-shirt, no t-shirt) | Photo courtesy of Rirkrit Tiravanija Archive, Berlin

Image courtesy MoMA PS1. Photo: Kyle Knodell

ถ้าไม่นับ Thailand Biennale Chiang Rai 2023 ที่ฤกษ์ฤทธิ์รับหน้าที่หนึ่งใน Artistic Director แล้ว นิทรรศการ ‘Rirkrit Tiravanija: A LOT OF PEOPLE’ ก็ถือเป็นงานใหญ่ของเขาในช่วงปี 2023 – 2024 และเรียกว่ามาในจังหวะที่พอดีกับที่เขาเพิ่งถูกยกให้เป็นศิลปินที่ติดอันดับ Top 3 ของ Art Review Power 100: Most Influential People in 2023 in the Contemporary Art World เมื่อปลายปีที่ผ่านมา นิทรรศการ ‘Rirkrit Tiravanija: A LOT OF PEOPLE’ จะจัดแสดงไปจนถึงวันที่ 4 มีนาคม 2567 ที่ MoMA PS1 ในนิวยอร์ก ใครมีแผนไปแถวนั้น ไม่ควรพลาดด้วยประการทั้งปวง

untitled 2008-2011 (the map of the land of feeling) I–III | Image courtesy MoMA PS1. Photo: Kyle Knodell

momaps1.org