À table คือชื่อของ Serpentine Pavilion ในปีนี้ ซึ่งเปรียบเปรยถึงการเชื่อมสัมพันธ์ด้วยการนั่งรับประทานร่วมกัน พื้นที่และเฟอร์นิเจอร์ถูกสถาปนิกออกแบบเป็นวงกลมให้เกิดการ ‘ล้อมวง’ ซึ่งสร้าง ‘ความใกล้ชิด’ ระหว่างผู้คน และผู้คนกับธรรมชาติ
TEXT: PARK LERTCHANYAKUL
PHOTO: IWAN BAAN, COURTESY OF SERPENTINE EXCEPT AS NOTED
(For English, press here)
เมื่อฤดูร้อนมาถึงลอนดอน หนึ่งใน event ที่ทุกคนตั้งตารอคอยและจับตามอง จะเป็นงานใดไปไม่ได้นอกจากงาน Serpentine Pavilion ที่ทาง Serpentine Galleries จะทำการคัดเลือกศิลปินหรือสถาปนิกคนหนึ่งจากทั่วโลก มาเป็นผู้รับผิดชอบในการออกแบบ ซึ่งในปีนี้เป็นได้สถาปนิกหญิง Lina Ghotmeh ชาวเลบานอน และทำงานอยู่ที่ฝรั่งเศส มาเป็นผู้ออกแบบ
Photo: Harry Richards
Lina Ghotmeh มีแนวคิดในการออกแบบที่สนใจในเรื่องราวความเป็นมา ความทรงจำและประวัติศาสตร์ ที่เกิดขึ้นกับผู้คนและผู้ใช้งานในบริบทของพื้นที่ เธอสะท้อนสิ่งเหล่านี้ออกมาเป็นงานสถาปัตยกรรม โดยที่ไม่นานมานี้ เธอเพิ่งเปิดตัวโครงการ Atelier Hermès ไปในเดือนเมษายน โดยมีลักษณะเป็นอาคารที่สร้างจากอิฐ ซึ่งได้รับแรงบันดาลใจจากท่วงท่าการวิ่งของม้า และความสวยงามของภูมิทัศน์ที่ตั้งโครงการที่แคว้น Normandy อีกหนึ่งโครงการที่น่าสนใจของเธอคืออาคาร Stone Garden ในเมือง Beirut ประเทศเลบานอน ซึ่งเป็นโครงการตึกพักอาศัย ซึ่งมีผนังห่อหุ้มอาคารเป็นคอนกรีตเซาะร่องที่ดูทึบตัน ตั้งสูงตระหง่าน โดดเด่นออกมาตัดกับภาพเมือง Beirut รอบๆ
Serpentine Pavilion ในปี 2023 นี้ได้เปิดให้เข้าชมอย่างเป็นทางการแล้วตั้งแต่วันที่ 9 มิถุนายนที่ผ่านมา มีรูปแบบออกมาคล้ายกับศาลาที่มีหลังคาเป็นทรงร่มเก้าแฉก ใช้โครงสร้างที่โปร่งเบา มองทะลุได้ ต่างกับอาคารสีดำทะมึนจากปีที่แล้วของ Thearster Gates ที่เป็นอาคารปิดทึบโดยรอบอย่างสิ้นเชิง และด้วยความตั้งใจที่จะให้อาคารเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมให้มากที่สุด หลังคาถูกออกแบบเป็นแผ่นไม้พับ แผ่ออกมาจากกลางอาคาร โครงสร้างฐานรากที่ยึดกับพื้นดินถูกออกแบบให้มีเท่าที่จำเป็น เพื่อจำกัดวัสดุสิ้นเปลืองในกระบวนการก่อสร้าง และตามธรรมเนียมของ Serpentine Pavillion อาคารนี้สามารถที่จะถูกถอด ขนย้าย และประกอบขึ้นใหม่ได้โดยง่าย เพื่อขายให้นักสะสมต่อไปหลังจากที่งานจบใน 5 เดือนต่อจากนี้
Architecture Built with Nature Ink, Pencil & Watercolor Sketch | © Lina Ghotmeh, courtesy of Serpentine
Ghotmeh ตั้งชื่องานนี้ว่า À table (ภาษาฝรั่งเศส = อาหารพร้อมแล้ว) ซึ่งเป็นคำฝรั่งเศสที่ใช้ในการเรียกทุกคนให้มารวมตัวนั่งกันที่โต๊ะอาหาร เธอต้องการสร้าง ‘ความใกล้ชิด’ (intimacy) ที่ไม่ใช่เพียงแค่การปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ด้วยกันเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงการที่เราได้สัมผัสธรรมชาติรอบๆตัว และสามารถอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างกลมกลืน (synergy) แนวความคิดหลักจึงเกิดเป็นการสร้าง ‘พื้นที่รวมตัว’ ที่ผู้คนมาร่วมกันแบ่งปัน ‘อนาคตร่วมกัน’ โดยรูปแบบอาคารได้รับแรงบันดาลใจโดยตรงมาจากอาคารที่เรียกว่า Toguna อาคารสำหรับชุมชนของชาว Mali ซึ่งมีเพดานที่ค่อนข้างต่ำ เพื่อทำให้คนอยากที่จะนั่งมากกว่ายืน อีกส่วนประกอบสำคัญของงานคือโต๊ะและเก้าอี้ทั้งหมด รวมไปถึงการจัดวาง Ghotmeh ก็เป็นผู้ออกแบบเองอย่างละเอียด
พื้นที่ใช้งานภายในมีลักษณะเป็นวงกลม ปล่อยพื้นที่ตรงกลางที่ตรงกับช่องแสงด้านบนให้โล่งไว้ เก้าอี้และโต๊ะทั้งหมดถูกวางล้อมเป็นทรงกลมรอบๆ พื้นที่นั้น โดยที่โต๊ะส่วนใหญ่ติดเชื่อมกันคล้าย communal table คงเพื่อส่งเสริมให้ผู้ใช้งานนั่งร่วมโต๊ะแม้ไม่รู้จักกัน และการจัดพื้นที่เป็นวงกลมให้เกิดการ ‘ล้อมวง’ นี้ ก็น่าจะเปิดโอกาสให้ผู้ที่อยู่ในอาคารทุกคนได้ตระหนักถึงการอยู่ร่วมกันในพื้นที่เดียวกัน ตามที่ผู้ออกแบบตั้งใจ
อาคารทั้งหมดทำจากไม้ ทั้งพื้น ผนัง และหลังคา ไม่มีเสาใดๆ ภายใน เพราะมีผนังไม้ทั้งหมดเป็นโครงสร้างรับน้ำหนัก รายละเอียดและวิธีการก่อสร้างประณีตเรียบร้อย เมื่ออยู่ภายใน แม้ระยะใต้หลังคาไม่ได้สูงมาก แต่หลังคาที่บาง ประกอบกับการพับ ทำให้ดูเบา ไม่อึดอัด แต่มีสิ่งหนึ่งที่ไม่ตรงตามแบบเดิม คือผนังทั้งหมดที่ควรจะเป็นกระจกรีไซเคิลขุ่นตามที่ Ghotmeh ได้นำเสนอไว้ในแบบประกวด กลับถูกแทนที่ด้วยแผ่นไม้ CNC ที่ซึ่งแม้จะฉลุลายให้ดูโปร่ง แต่ก็ให้ความรู้สึกมองทะลุผ่านที่มีเอฟเฟ็กต์ต่างกัน ทั้งจากภายนอกเข้ามาที่อาคาร และภายในมองออกไปที่สวนข้างนอก ทำให้รูปแบบภาพรวมสถาปัตยกรรมไม่ออกมาดู minimal และเบาลอยเหมือนอย่างที่สถาปนิกน่าจะตั้งใจไว้ แต่กลับดูเป็นสถาปัตยกรรมที่มีองค์ประกอบตกแต่งประดับประดา สามารถพบเห็นได้ทั่วไปในปัจจุบัน
สถาปัตยกรรมชั่วคราวของ Serpentine Pavilion ที่ผ่านๆ มา เห็นได้ชัดว่ามีการให้คุณค่าในแนวความคิดของงานที่เป็นงาน ‘artistic’ หรือ ‘installation’ เป็นการแสดงออกทางความคิดที่ปัจเจก มากกว่าที่จะเป็น ‘สถาปัตยกรรม’ ที่สมบูรณ์ งานในปีนี้ของ Ghotmeh แม้จะออกแบบและสร้างออกมาได้เหมาะสมกับพื้นที่และการใช้งานทุกประการ ดังที่สถาปัตยกรรมที่ดีควรจะเป็น แต่ยังเหมือนจะขาดสิ่งที่ต้องการจะ ‘สื่อสาร’ (statement) อย่างชัดเจนต่อสังคม ผู้คน และกาลเวลาในปัจจุบัน Serpentine Pavillion ในปีนี้อาจจะมอบประสบการณ์ที่น่าสนใจในการนั่งรับประทานอาหาร แต่ทั้งนี้ กิจกรรมการนั่งร่วมโต๊ะทานอาหารกับคนแปลกหน้า ก็อาจจะไม่ใช่สิ่งที่ยากที่จะเกิดขึ้นในชีวิตประจำวันของเราเท่าไรนัก
อย่างไรก็ตาม อากาศในลอนดอนตอนนี้ก็เหมาะสำหรับการเดินเล่นในสวนเหลือเกิน และ Serpentine Pavilion ปีนี้ ก็ยังคงเป็นสถานที่ที่น่าไปเดินดู และนั่งเล่นยามบ่ายเหมือนทุกๆ ปี งานรอบๆ Kensington Gardens ที่น่าสนใจของ Serpentines Galleries ก็มีให้เข้าชมเหมือนทุกปีเช่นกัน
Serpentine Pavilion 2023 จะเปิดให้เข้าชมถึง 29 ตุลาคม 2023 นี้
serpentinegalleries.org