พลิกดูหนังสือภาพจาก MUJI ที่พาเราสำรวจทุกแง่มุมของกิจกรรมธรรมดาๆ อย่างการทำความสะอาด ทั้งผู้คนที่อุทิศตัวตนให้โลกสะอาดขึ้น วัฒนธรรมที่ซ่อนอยู่ในอุปกรณ์ต่างๆ และความลึกซึ้งที่อยู่เบื้องหลังการทำความสะอาด
TEXT: PITI AMRARANGA
PHOTO: KETSIREE WONGWAN
(For English, press here)
ก่อนหน้านี้ใครไปเดินมูจิสาขาใหญ่หน่อยอย่างเช่นสามย่านมิตรทาวน์ จะเห็นภาพติดผนังขนาดใหญ่ที่แปะอยู่ในร้านเป็นรูปคนเช็ดกระจกตึกบ้าง เป็นกลุ่มคนกำลังซักพรมในลำธารบ้าง ทุกภาพถูกถ่ายอย่างสวยงามพร้อมข้อความชวนฉงนเขียนว่า “เหตุผลของความสบายใจ” เขากำลังบอกเราว่าถ้ามาซื้อสินค้าที่นี่แล้วจะรู้สึกสบายใจหรือยังไงกันนะ?
ความจริงภาพถ่ายดังกล่าวและข้อความ Pleasant, somehow เป็นส่วนหนึ่งของโปรเจ็คต์ 掃除 CLEANING ที่ดูแลโดย Kenya Hara ในโอกาสครบรอบ 40 ปี นับตั้งแต่มูจิก่อตั้งขึ้นในปี 1980 ผลงานประกอบด้วยภาพยนตร์สั้นความยาว 1 นาที ที่อุทิศให้กับผู้ที่รักษาโลกนี้ให้ยังคงความสะอาด ในคลิปประกอบด้วยภาพกิจกรรมการทำความสะอาดสถานที่และสิ่งต่างๆ ของมนุษยชาติทั้งแบบที่ดูอลังการ เช่น การล้างเครื่องบิน เช็ดพระพุทธรูปองค์ใหญ่ กวาดกำแพงเมืองจีน หรือแบบที่ดูปกติธรรมดาอย่างการกวาดบ้าน กวาดถนนทั่วไป และยังมีภาพการทำความสะอาดอะไรที่ดูแปลกตาน่าสนใจอีกหลายเรื่อง เช่น อาบน้ำช้าง ล้างเรือเดินสมุทร ภาพกิจกรรมทั้งหมดถูกถ่ายทำในปี 2019 ก่อนที่การระบาดของ COVID-19 จะเริ่มต้นขึ้น และเมื่อนำมาบรรจุดนตรีประกอบที่เป็นเสียงเปียโนซึ่งเรียบเรียงโดยปรมาจารย์อย่าง Ryuichi Sakamoto ทำให้ภาพกิจกรรมการทำความสะอาดธรรมดาๆ กลายเป็นห้วงเวลาที่สะกิดใจชวนให้เราหวนคิดและมองหาความหมาย
ในโครงการยังมีหนังสือภาพเล่มเล็กความหนา 504 หน้า มาเป็นส่วนเติมเต็ม ที่จำแนกภาพถ่ายทั้งหมดออกเป็นหมวดหมู่ของการทำความสะอาดออกได้ถึง 16 ประเภท เช่น การกวาด ล้าง เช็ด ชำระ ตัดแต่ง พร้อมคำแปลหัวข้อสั้นๆ มากถึง 16 ภาษา รวมถึงภาษาไทยด้วยทำให้เราเข้าใจจุดประสงค์ของโครงการได้ง่ายแบบไม่ต้องแปลความ หนังสือภาพพาเราไปสำรวจห้วงขณะของการทำความสะอาดทั้งในพื้นที่สาธารณะและพื้นที่ส่วนตัว เป็นการสังเกตุการณ์ที่ทำให้เรารู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของผู้ที่ดูแลสถานที่เหล่านั้น และตระหนักว่ามันไม่ได้เรียบร้อยสวยงามขึ้นได้เอง หากแต่มีผู้ที่ดูแลมันอยู่โดยถือครองเป็นหน้าที่การงาน มีภาพลายเส้นน่ารักๆ ของอุปกรณ์ทำความสะอาดจากหลากหลายวัฒนธรรม โดยให้ความสำคัญกับรูปร่างหน้าตาของเครื่องมือทำความสะอาดที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อจุดประสงค์เฉพาะ มีภาพการชำระล้างซึ่งกิจกรรมทางจิตวิญญาณในบางศาสนาอย่างการล้างมือล้างเท้าก่อนเข้ามัสยิดของชาวมุสลิม หรือการปัดรังควานในศาลเจ้าเพื่อเป็นสิริมงคล รวมไปถึงการเล่าเรื่องการทำความสะอาดในระดับงานช้างอย่างการเก็บขยะในท้องทะเล และการเก็บขยะดาวเทียมในชั้นบรรยากาศ
มีคำคมซ่อนในคำอธิบายโครงการที่อยู่ในหนังสือซึ่งเราคิดว่าเป็นตัวอุ้มชูหนังสือทั้งเล่มนี้เอาไว้ คือ “..เราสงสัยมาตลอดว่าแก่นแท้ของมนุษย์นั้นแท้จริงแล้วอาจซ่อนตัวอยู่เงียบๆ ท่ามกลางกิจวัตรการทำความสะอาดที่ทำอยู่เป็นประจำทุกวัน” คิดตามได้ว่ากิจกรรมการทำความสะอาดเกิดขึ้นทุกที่ทุกตารางนิ้วที่มีมนุษย์อยู่อาศัยแต่เราก็ไม่ค่อยได้เห็นมันจริงๆ บ่อยนักเพราะมันเป็นงานเบื้องหลังก่อนสถานที่แห่งนั้นจะเปิดหรือปิดลงในแต่ละวันในฐานะผู้บริโภคเรามักจะไปถึงที่นั่นเมื่อทุกอย่างถูกเตรียมไว้พร้อมสะอาดเอี่ยมดีงามแล้วมีแต่มนุษย์เท่านั้นที่ประดิษฐ์สิ่งแวดล้อมของตัวเองขึ้นเพื่อให้ได้อยู่อย่างสบายอีกทั้งงานทำความสะอาดเป็นสิ่งที่คนเราต่างทำกันไปคนเดียวเงียบๆ เลยไม่ค่อยได้เห็นใครโพสต์ภาพตัวเองกำลังกวาดบ้านถูบ้านในสื่อสังคมออนไลน์สักเท่าไหร่
การจะขายไม้กวาด ไม้ถูพื้น ที่โกยผง มันต้องยิ่งใหญ่ระดับนี้เลยหรือ? มีพ็อกเก็ตบุ๊คแปลไทยหลายเล่มเกี่ยวกับเรื่องราวของมูจิช่วยให้เราเชื่อมโยงหาสาเหตุว่าทำไมต้องทำโครงการเกี่ยวกับการทำความสะอาด เหตุผลสำคัญอีกมุมหนึ่งอาจเป็นเพราะอุปกรณ์ทำความสะอาดคือสินค้าที่ขายดีที่สุดประเภทหนึ่งของมูจิ จึงไม่แปลกหากแบรนด์จะชวนลูกค้าพูดคุยหาความหมายเกี่ยวกับสิ่งที่พวกเขาสนใจและให้ความสำคัญ ซึ่งโฟกัสไปที่การทำความสะอาดแบบที่ไม่มากไม่น้อยจนเกินไป เช่น การไม่กวาดใบไม้ที่ร่วงหล่นจนเกลี้ยงเตียนโล่ง เพื่อรักษาความสมดุลระหว่างมนุษย์และธรรมชาติ ท่ามกลางแนวคิดการหาความสุขจากการใช้ชีวิตหมวดการอยู่อาศัยนั้นมีอยู่มากมาย อย่างกระแสการจัดบ้านที่จุดประกายความสุขแบบ คนโด มาริเอะ หรือการใช้ของน้อยชิ้นแบบสุดขั้วจนนับจำนวนได้ของชาว minimalist มูจิเสนอความสุขความสบายใจในระดับที่พอดีจากการทำความสะอาดที่อยู่อาศัยไปตามสมควร
การบอกว่าเราจะได้ความสุขจากการทำความสะอาดนั้นนับเป็นความสุขประเภทที่ต้องลงมือทำ อาจจะดียิ่งขึ้นถ้าได้ใช้อุปกรณ์สวยงามและมีประสิทธิภาพ ดูคล้ายกับการไปเดินขึ้นเขาแล้วเราจะได้รับความสุขจากวิวสวยๆ แต่การทำความสะอาดเป็นอะไรที่จริงกว่ามาก เราไม่สามารถอยู่อาศัยในบ้านที่รกและเต็มไปด้วยฝุ่นผง นึกถึงตอนเป็นเด็กเราทุกข์ทรมานจากการถูกแม่ใช้ให้กวาดบ้านถูบ้าน กว่าจะคลี่คลายมองเห็นความดีงามได้ก็ต้องรอจนโต การทำความสะอาดเป็นงานที่มีมาตลอดให้เราทำไปได้เรื่อยๆ จนกว่าจะตาย ซึ่งเราคงทนไม่ไหวแน่ถ้าไม่เปิดหามุมมองที่ดีมีสุนทรียะจากกิจกรรมเหล่านี้ ซึ่งหนังสือเล่มนี้สามารถเป็นกำลังใจที่ยอดเยี่ยมให้กับเราได้
การพลิกหนังสือดูภาพถ่ายของเพื่อนมนุษย์ที่กำลังทำความสะอาดสิ่งต่างๆ เป็นความเพลิดเพลินอย่างไม่น่าเชื่อ ไม่ใช่แค่ผู้ที่กำลังลงมือทำอยู่นั้นจะรู้สึกดีอยู่คนเดียวแต่มันมีพลังส่งถึงผู้พบเห็นได้ เรารู้สึกโมทนาได้โดยง่ายเมื่อเห็นใครก็ตามกำลังทำความสะอาด เมื่ออยู่ในสถานที่ต่างๆ เราอาจนึกขึ้นมาเล่นๆ ก็ได้ว่า ก่อนที่ตรงนี้จะสะอาดมีคนกวาดถูมัน ก่อนที่รถสปอร์ตจะเงางามมีคนเช็ดล้างมัน สถาปัตยกรรมต่างๆ ยังคงความสวยงามอยู่ได้เพราะมีคนคอยดูแล บางครั้งเป็นสิ่งที่ยังไม่ต้องทำตอนนี้ก็ได้แต่ทำแล้วรู้สึกสบายใจ ลึกๆ แล้วเราอาจทำความสะอาดเพื่อที่จะต้องการทิ้งร่องรอยเอาไว้ว่าเรายังไม่หมดลมหายใจ ยังอยู่ตรงนี้ และใช้ชีวิตอยู่ที่นี่ ก็เป็นได้
ชมภาพยนตร์สั้นได้ที่ muji.com/jp/message/2020/en